УИХ-ын гишүүн О.Саранчулуун өөрийн цахим хуудастаа дараах мэдэгдлийг хийжээ.
Гадаа багш нар, ахмадууд жагсаж байхад манай яамдууд мөнгө байхгүй ээ, боломжгүй ээ гээд гүлдийчхээд байна. Тэгсэн хэрнээ өдөр бүр 4,7 их наяд төгрөг буюу бүх багш нарын цалинг нийлүүлсэн дүнг Рио тинтод төлөх гэрээтэй гээд бод доо. Ямар гээчийн хариуцлагагүй гэхээрээ ийм гэрээ хийчхээд иргэддээ болохоор мөнгө алга гээд сууж байдаг юм бол оо?
За миний уншигч нарт хол сэдэв магад гэж үзээд эхний ээлжинд үндсэн ойлголтуудтай нь хамт тайлбарлангаа гол асуудлыг бичих гээд үзье.
Энгийн жишээгээр:
Та 3 өрөө байраа Airbnb-д түрээслэхээр зөвхөн 1 өрөөнд найзтайгаа (гадаад хамтрагч) хамтран хөрөнгө оруулж, ашиг хуваалцах гэрээ хийжээ (“Дубайн гэрээ”). Тэр өрөөг засахын тулд гуравдагч этгээдээс (банк/Рио мэт) өндөр хүүтэй зээл авсан. Дараа нь хамтрагч танай зөвшөөрөлгүйгээр өөр нэг өрөөнд оролцож эхэлбэл, энэ нь анхны гэрээний хил хязгаараас давсан ажиллагаа болно. Ийм нөхцөлд:
1. Анхны гэрээний хүрээ, объект тодорхой байх ёстой,
2. Зээл, хүүгийн дарамтыг шударгаар хуваарилах,
3. Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр (АМНАТ) зэрэг татвар, төлбөрүүдийг бүрэн тайлагнаж, төлдөг байх шаардлагатай (АМНАТ нь Ашигт малтмалын тухай хуулиар заавал төлөх роялти).
Үндсэн ойлголтын тайлбар:
Оюутолгойн гэрээ, уул уурхайн нэр томьёо.
• Оюутолгой (ОТ) – Өмнөговь аймагт байрлах дэлхийн хэмжээний зэс, алтны томоохон уурхай. Монгол Улс 34%-ийг эзэмшдэг, үлдсэн хувийг гадаадын хөрөнгө оруулагчид эзэмшдэг.
• Рио Тинто – Англи-Австралийн уул уурхайн аварга компани. ОТ төслийн гол менежмент, санхүүжилт, технологийн талд хариуцаж буй хөрөнгө оруулагч.
• Онтре (Turquoise Hill Resources / TRQ) – Рио Тинтогийн охин компани. Канадын хөрөнгө оруулалтын биржид бүртгэлтэй байсан бөгөөд ОТ-ийн гадаад талын хувьцааг дамжуулж эзэмшиж байсан.
• Арбитр – Олон улсын маргаан шийдвэрлэх шүүхийн гадуурх механизм. Хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотой маргааныг талууд энгийн шүүхээр бус арбитрын байгууллагаар шийдвэрлэдэг.
• Тусгай зөвшөөрөл – Ашигт малтмалын тухай хуулиар олгодог лиценз. Уурхайг хайх, ашиглах эрхийг тодорхой хугацаанд, тодорхой газарт олгож буй хууль ёсны зөвшөөрөл.
• АМНАТ (Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр) – Уурхайгаас олборлосон баялгийн ашиглалтын төлбөр. Монголын төсөвт заавал төвлөрүүлэх татвар маягийн орлого.
• Хөрөнгө оруулалт – Уурхайг ашиглахын тулд гадаад, дотоодын талууд мөнгө, техник, мэдлэг, менежментээр оруулсан хөрөнгө. Ашиг гарвал хувь эзэмшлийн хэмжээгээр хуваарилдаг.
• Менежментийн төлбөр – Рио Тинто гэх мэт гадаад талууд төслийг удирдаж буй хөлс, үйлчилгээний төлбөр. ОТ-ийн зардалд тооцогддог.
• Борлуулалтын эрх – Уурхайгаас олборлосон баялгийг экспортлох, зарах эрх. Ашиг хуваарилалтад чухал нөлөөтэй.
• Хувь нийлүүлэгч – Оюутолгой төслийн өмчлөгчид. Монголын Засгийн газар (34%), Рио Тинто болон TRQ/Онтре (66%). Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ нь төслийн удирдлага, ашгийн хуваарилалтыг зохицуулдаг.
